Erteleme Davranışı ile Baş Etmek

Hepimiz zaman zaman bir işe başlayacak veya onu tamamlayacak gücü kendimizde bulamadığımız dönemlerden geçeriz. Bu, insan olmanın, yani yeterliliklerimizin bir sınırı olmasının doğal bir sonucu. Peki ya siz farklı sebeplerle bir işin başına oturmayı ya da yeni bir şeye başlamayı çok da fazla düşünmeden ileriki bir zamana atarken veya yapılması gereken/planlanan bir iş yerine başka bir aktivite yaparken yakalar mısınız kendinizi? Bazılarımızda daha seyrek, bazılarımızda ise daha sık yaşanan bir davranıştır erteleme. Ertelemeyi şimdiki zamanda yapılması ideal olan iş veya eylemleri sonraya bırakma veya geciktirme olarak tanımlayabiliriz. Erteleme davranışı nasıl baş edebileceğimizi bilemediğimizde bizler için ciddi bir stres ve kaygı sebebi olabileceği gibi, sık yaşandığında ise şevkimizi kıran ve şevkimiz kırık olduğu için de daha çok ertelediğimiz bir kısır döngüye dönüşebilir. Gelin erteleme konusunu olası sebepleri ve sizin için işe yarabilecek bazı baş etme önerileriyle farklı açılardan ele alalım.

Neden Erteleriz?

Erteleme, gerek iş hayatımızda, gerekse yaşamımızın diğer alanlarında zaman zaman verimimizi düşüren bir davranış. Herkes için ertelemenin farklı sebepleri olabilir. Bunlardan bazılarını şöyle özetleyebiliriz:

İçsel çatışmalarımız. Bir işte başarısız olacağımız veya yeterince başarılı olamayacağımız endişesini taşıdığımızda daha sıklıkla erteleme davranışında bulunduğumuzu fark edebiliriz. Örneğin, mükemmeliyetçi bir yapımız varsa hep daha iyiye ulaşma çabasıyla işimizi veya sorumluluklarımızı erteleyebiliriz. Öte yandan bir işte başarılı olamayacağımızı düşünüyor veya başarısızlıktan korkuyorsak, o işe her şeye rağmen girişmek yerine ertelemeyi ve hiç denememeyi tercih ediyor olabiliriz. Buna ek olarak, kaygılı bir yapıdaysak “ya şöyle olursa, ya böyle yaparsam” gibi düşüncelerle kaygı oranımızı artırabilir ve daha fazla erteleme davranışı gösterebiliriz. Eğer mümkünse içsel çatışmalarımıza kulak vermek ve tekrar eden temalar olup olmadığını anlamak erteleme davranışımızın nedenlerini fark etmemize yardımcı olabilir.

Yetiştirilme biçimimiz. Kimimiz erteleme davranışını erken yaşlarda dolaylı yollardan ailemizde öğreniyoruz. Erteleme davranışı üzerinde uzman olan Dr. Joseph Ferrari, ertelemenin otoriter (sert ve kontrolcü) ebeveynlerce yetiştirilen çocuklarda kendilerini düzene sokma becerisinin yeterince gelişememesinden kaynaklanan tepkilerden biri olduğunu belirtiyor. Kendi geçmişimizi değiştiremesek de anne-baba olarak ebeveynlik tutumumuza dikkat ederek ve gerekiyorsa bu konuda kendimizi geliştirerek olası durumların çocuklarımızca yaşanmasına engel olabiliriz.

Kişilik özelliklerimiz. Sosyal bilimciler, zaman perspektifinin (geçmiş yönelimli, şimdiki zaman yönelimli veya gelecek yönelimli olmak) erteleme davranışına yol açan kişilik özelliklerinden biri olabileceğini düşünmekte. İş yerinde erteleme davranışı üzerinde yapılan bir araştırmada olumsuz-geçmiş yönelimli (geçmişe bakış açısı kötümser, olumsuz ve mutsuz olan) ve şimdiki-zaman kaderci yönelimli (geleceğin ve kaderin önceden belirlendiğini ve değiştirilemeyeceğini düşüncesiyle şu ana odaklanan) insanların olumlu-geçmiş yönelimli (geçmişi çok parlak ve mutlu gören, olumlu hatırlayan) ve gelecek yönelimli (aktif olarak gelecekteki hedeflerine odaklanan) insanlara oranla daha çok erteleme davranışında bulunduğu tespit edilmiş. Geçmiş deneyimlerimizin ve gelecek beklentilerimizin davranışlarımız üzerindeki etkilerini düşününce erteleme davranışımızın nedenleriyle ilgili farkındalığımız artabilir. Tekrar eden içsel çatışma temaları, kişinin yetiştirilme biçimi veya kişilik özellikleri kronik erteleme davranışına neden olabilir. Yapılan araştırmalar kronik olarak deneyimlenen erteleme davranışının depresyon, suçluluk duygusu, kaygı, akıl dışı düşünme yatkınlığı ve düşük özgüven gibi etmenlerle ilişkili olduğunu gösteriyor. Erteleme davranışınız durumsal nedenlerden kaynaklanmıyorsa (örneğin, o sırada içinde bulunduğumuz durumun çalışmanıza elverişli olmaması veya ailevi/kişisel bir nedenle beklenen zamanda bir işi tamamlayamadığınız durumlar) baş etme konusunda yardıma ihtiyacınız olabilir.

---

Erteleme Davranışıyla Nasıl Başa Çıkabiliriz?

Erteleme davranışımızın farkına varmak. Öncelikli olarak ne zaman ve hangi şartlarda erteleme davranışı sergilediğinize dikkat etmeye çalışın. Kendinize karşı dürüst olmak bir işi bilinçli olarak mı ertelediğinizi yoksa o an için bahane bularak mı ertelemeyi tercih ettiğinizi anlamanıza yardımcı olur. İşinizi/sorumluluklarınızı ertelediğinizi fark etmeniz durumunda şu başa çıkma yöntemlerinden sizin için uygun olanları deneyebilirsiniz:

• İşinizi küçük parçalara ayırmak. Büyük hedeflerdense her seferinde kendiniz için idare edilebilir küçük parçalardan biri üzerinde çalışarak emin adımlarla daha kolay ilerleyebilirsiniz.

• Kendinize gerçekçi ve belirgin bir zaman sınırı koymak. İşinizi ve vaktinizi yapılandırmak hedefe odaklanmanıza yardımcı olabilir.

• Hayır demeyi öğrenmek. Yapabileceğinizden fazla sorumluluk almamak için veya öncelikli işlerinizi bitirmeden önce sizden istenen ek sorumluluklara gerektiğinde hayır diyebilmeyi deneyebilirsiniz.

• Yardım istemek. Ertelemenizi ve bahane bulmanızı kabul etmeyecek birinin desteğini alarak hedeflerinizi onunla paylaşabilirsiniz. Çevremizdekilerin desteğini almak ve amacımızı düşünmenin yanı sıra bunu açıkça dile getirmek, kendimize verdiğimiz sözü tutmamıza yardımcı olabilir.

Düşünce, davranış ve duygularımızla ilgili farkındalık kazanmak. Bir uzman yardımıyla akıl dışı düşüncelerimizin farkına varıp bu düşüncelerin hangi davranışlara neden olduğu ve hangi duyguları harekete geçirdiğini öğrenebiliriz. Benzer şekilde akıl dışı veya mantıksız düşüncelerimizin yerlerine geçebilecek alternatif düşünceler üretme yoluyla duygularımızı daha etkili bir şekilde kontrol edebilmeyi öğrenebilir ve bu konuda kendimizi geliştirebiliriz. Gerektiğinde bir uzmandan yardım almaktan çekinmeyelim.