Nedir bu ACT (Kabul ve Kararlılık Terapisi)?
- Ecem Senel
- Jan 5, 2021
- 4 min read
Öncelikle bahsedeceğim terapinin ismini açıklamak isterim. Acceptance and Commitment Therapy (ACT), Türkçe literatürde Kabul ve Kararlılık Terapisi olarak geçmektedir. Fakat “commitment” kelimesi ACT bağlamında çevirecek olursak “kararlılık” yerine “adanmışlık” kelimesini kullanmak daha doğru olacaktır. Fakat kararlı bir tutumla değerlerimiz doğrultunda ilerlediğimiz vakit “kararlılık” kelimesi ACT prensiplerine çokta aykırı düşmemektedir. Bu nedenle tüm yazı boyunca ACT’i Kabul ve Kararlılık Terapisi olarak çevireceğim.
Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT), psikolojik esnekliği geliştirmek amacıyla bireylerin kişisel değerleriyle tutarlı bir şekilde yaşamalarına ve davranmalarına yardımcı olmak için farkındalık ve kabul becerilerini öğretir. ACT terapistleri, bireylerin duygusal deneyimleri bastırma, yönetme ve kontrol etme girişimlerinin zorluk veya sıkıntı yarattığı yolları fark etmelerine yardımcı olur. Bu zorlukları tanıyarak ve ele alarak, bireyler iyi olma halini destekleyen değerler odaklı eylemlere yer açabilirler.
ACT’in Tarihi
Yıllardır, psikoloji alanındaki araştırmacılar, psikolojik rahatsızlıklarının üstesinden gelmek isteyen insanlar için bilime dayalı müdahaleler geliştirmek için çalıştılar. Sonuç olarak, birçok insan bir çok endişelerini ele alma ve yönetme konusunda önemli bir başarı elde etti ve sonuç olarak daha iyi oldular. Yine de, uzun vadeli iyileşme ve nüksün önlenmesi, psikolojik rahatsızlıkların tedavisinde önemini korumaktadır. Son zamanlarda, psikolojik bozuklukların tedavisinde uzun vadeli başarıyı arttırma umuduyla ACT gibi bir çok yeni tedavi türleri geliştirilmiştir.
ACT, insan dili ve bilişine odaklanan bir araştırma okulu olan ilişkisel çerçeve teorisine (relational frame theory - RFT) dayanmaktadır. RFT, insan zihninin sorunları çözmek için kullandığı rasyonel becerilerin, insanların psikolojik acılarının üstesinden gelmesine yardımcı olmada etkisiz olabileceğini öne sürüyor. Bu öneriye dayanarak, ACT terapisi insanlara psikolojik acının normal olmasına rağmen, acı hakkındaki düşünme şeklimizi değiştirerek daha sağlıklı, daha dolu yaşamlar yaşamanın yollarını öğrenebileceğimizi göstermek amacıyla geliştirilmiştir.
1990'ların sonlarından itibaren, çeşitli psikolojik rahatsızlığı tedavi etmek için ACT'i kullanmanın yollarını özetlemek için çok sayıda kapsamlı tedavi kılavuzu geliştirilmiştir. Bu kılavuzları kullanarak tedavi deneysel olarak araştırılmış ve madde bağımlılığı, psikoz, anksiyete, depresyon, kronik ağrı ve yeme bozukluklarının tedavisinde ACT kullanımına destek sağlamıştır.
ACT’in Teorisi
ACT teorisi, istenmeyen içsel deneyimleri (düşünce, duygu, duyu, imaj, vb.) semptom veya problem olarak tanımlamaz. Bunun yerine, bazılarının terapi arayışında olan veya alan bireyleri hasarlı veya kusurlu olarak görme eğilimine değinmeye çalışır ve insanların yaşamın doluluğunu ve canlılığını fark etmelerine yardımcı olmayı amaçlar. Bu dolgunluk, kaçınılmaz olarak bazı durumlara eşlik eden acı da dahil olmak üzere geniş bir insani deneyim yelpazesini içerir.
Bir şeyleri olduğu gibi, onları değerlendirmeden veya değiştirmeye teşebbüs etmeden kabul etmek, seans içinde ve dışında uygulanan bilinçli farkındalık egzersizleriyle geliştirilen bir beceridir. ACT, istenmeyen düşünceleri veya duyguları doğrudan değiştirmeye veya durdurmaya çalışmaz (bilişsel davranışçı terapinin aksine), bunun yerine insanları bu deneyimlerle yeni ve şefkatli bir ilişki geliştirmeye teşvik eder. Bu değişim, insanları deneyimlerini kontrol etmeye yönelik sıkıntılardan kurtarabilir ve değerleri ile tutarlı eylemlere daha açık hale gelmelerine yardımcı olabilir. Değerlerin açıklığa kavuşturulması ve değerler odaklı hedeflerin tanımı da ACT’in önemli unsurlarındandır.
ACT’in Altı Temel Süreci
ACT’in ana amacı olan psikolojik esneklik bir kaç temel süreçlerden geçerek elde edilir. Altı temel süreci bu yazıda açıklamayacağım, fakat kısa bir özet geçeceğim.
Yaratıcı umutsuzluk, kişiyi terapiye getiren sıkıntıları çözme veya onlardan uzaklaşma konusundaki geçmiş girişimleri keşfetmeyi içerir. ACT, bu girişimlerin işe yarayıp yaramadığını tanımlamasıyla, bireylere kendileri için en önemli olanla daha tutarlı bir şekilde hareket etme fırsatı yaratır.
Kişinin duygusal deneyimlerinin kabulü, insani duyguların çeşitliliğini nazik, açık ve kabul edici bir bakış açısıyla deneyimlemeyi öğrenme süreci olarak tanımlanabilir.
Değerli yaşam yönlerini seçmek, yaşamda neyin en önemli olduğunu tanımlama ve bir kişinin hayatı nasıl yaşamak istediğini açıklama sürecidir.
Eyleme geçmek, kişinin değişiklik yapma ve en değerli olan şeylere hizmet eden davranışlarda bulunma kararlılığı/adanmışlığı anlamına gelir.
Bu süreçler birbiriyle örtüşür ve birbiriyle bağlantılıdır, ayrı süreçler değil. Tüm bu süreçler, tedavi süresince terapi gören kişi tarafından belirlenen doğrudan deneyimler yoluyla tanıtılır ve geliştirilir. Psikolojik esneklik, basitçe "anda olma, açık olma ve önemli olanı yapma yeteneği" olarak tanımlanabilir.
Bilinçli Farkındalık (Mindfulness) ve ACT
Mindfulness, otomatik pilota olmaktansa şimdiki anla teması sürdürmek olarak tanımlanabilir. Bilinçli farkındalık, bir bireyin gözlemleyen benlikle — farkında olan ancak düşünen benliğinden ayrı olan benlik — bağlantı kurmasına izin verir. Mindfulness teknikleri genellikle insanların beş duyunun her birinin yanı sıra düşünce ve duygu farkındalığını da artırmasına yardımcı olur.
Mindfulness aynı zamanda bir bireyin düşüncelerden ayrışma yeteneğini de artırır. Acı veren duygular, dürtüler veya durumlarla ilgili zorluklar genellikle önce azaltılır ve sonra kabul edilir. Kabul, deneyimle savaşmak veya ondan kaçınmak yerine iç ve dış deneyimin gerçekleşmesine izin verme yeteneğidir. Birisi "Ben berbat bir insanım" diye düşünürse, o kişiden bunun yerine "Berbat bir insan olduğumu düşünüyorum" demesi istenebilir. Bu, kişiyi bilişten etkili bir şekilde ayırır, böylece onu negatif yükünden arındırır.
ACT, istenmeyen düşünce veya duyguları durdurma veya değiştirmeyi hedeflemez, bunun yerine bireyleri bu deneyimlerle yeni ve şefkatli bir ilişki kurmaya teşvik eder.
İnsanlar kaygı gibi acı verici bir duygu deneyimlediklerinde, olduğu gibi azaltma veya yok etme çabası olmaksızın bu deneyime açılmaları, bu deneyimle birlikte nefes almaları, veya kaygının fiziksel belirtilerine yer açmaları öğretilir.
ACT’de Değerlerin Açıklığa Kavuşturulması
Değerlerin açıklığa kavuşturulması, insanların neyin en önemli olduğunu - başka bir deyişle değerlerini - tanımlamalarına ve bu değerlerin rehberliğinde etkili eylemlerde bulunmalarına yardımcı olabilir. ACT terapisti, danışanların seçilen değerleri belirlemesine yardımcı olmak için genellikle çeşitli egzersizler kullanır. Bu değerler genellikle kasıtlı ve etkili davranış yönünde bir pusula görevi görür.
Acı veren duyguları keşfetmek veya bir sorunu fazlaca düşünmek, kişinin amaca yönelik ve değerlere dayalı eylemi seçme becerisine müdahale edebilir. ACT, bu zorluktan mindful (bilinçli farkında) bir şekilde kurtulma yoluyla, insanların değerleriyle daha uyumlu hareket etmelerine ve anlamlı ve tatmin edici bir şekilde yaşamalarına yardımcı olabilir.
ACT’i Öğrenmek
Acı kaçınılmazdır. Bu nedenle acıya yönelik psikolojik destek vermek insanlık tarihinde çok önemli bir hizmettir. Steven Hayes, ACT'in kurucusu, acının kaçınılmaz olduğunu her daim vurgulayarak, terapistlerin psikolojik acıyı deneyimleyen kişilere daha etkin ve ulaşılabilir bir düzeyde yardım etmesini belirtir. Bu nedenle ekolü ne olursa olsun, gelişim, öğrenim, ve yardımseverlik değeri olan her terapistin bunu öğrenmeye davet eder. ACT uygulayıcı esnek bir tutum sergiler, ve bu psikolojik esneklikle danışanlara yardım eder. Bu sürecin katı kuralları yoktur, bu nedenle sertifikasyonu da yoktur.
ACT eğitimi alındığında duvara ömürlük asılacak bir sertifika verilmez, çünkü her bilim dalı gibi psikoloji de an be an büyümektedir ve gelişmektedir. Gelişim, öğrenim ve ilerleme değerlerine hizmet edecek şekilde, terapistin kendini geliştirip, öğrendiği felsefeleri ve teknikleri terapi odasına uygulama noktasına geldiğinde bu bağlamda ilerlemiş olacaktır.
Kaynaklar:
Hayes SC. Acceptance and commitment therapy, relational frame theory, and the third wave of behavioral and cognitive therapies. Behav Ther 2004;35(4):638-65
Hofmann SG, Asmundson GJG. Acceptance and mindfulness-based therapy: New wave or old hat? Clin Psychol Rev 2008; 28(1):1-16
Hayes, S.C., Vilatte, M., Levin, M. (2011). Open, Aware, and Active: Contextual Approaches as an Emerging Trend in the Behavioral and Cognitive Therapies. Annu. Rev. Clin. Psychol. 2011.7:141– 68
Comments